|
Оҳод хабар (ҳадис) шундан иборатки, унинг ривоят қилувчилари бир киши ёки тўрт киши бўладими, барибир мутавотир даражасига етмаган, бошқача айтганда, мутавотирда айтилган тўрт шарт етарли бўлмаган хабардир. Оҳод хабар ривоят қилувчиларнинг саноғи жиҳатидан уч қисмга бўлинади.
1. Ғариб: бу ровий ҳадис жамлагувчилардан ёлғиз ўзи ривоят қилган ҳадисдир. Бошқача айтганда, ёлғиз ўзи ривоят қилган хабардир. Ғариб икки қисмга бўлинади: фақат санади ғарибга, матни ва санади ғариб, фақат матни ғарибга бўлинмайди. Матни ва санади ғариб деб ровийси ёлғиз ҳадисга айтилади. Мерос ҳақини сотиш ёки совға қилишдан қайтарувчи ҳадис каби. Матнсиз санади ғариб эса унинг матнини бир жамоа саҳобалар ривоят қилган бўлади ва унинг ривоятини бошқа бир саҳобийдан бир киши ажраган ҳолда айтиб беради. «Амаллар ниятлар билан бўлади», деган ҳадис каби.
2. Азиз: Бирдан кўп, тўртдан оз киши ривоят қилган ҳадис, яъни икки киши, уч киши бир хил ривоят қилган бўлади. Бу жуда кам учрагани учун азиз деб аталган.
3. Машҳур: Бу оҳоднинг нақл қилувчилари уч кишидан кўп бўлиб, мутавотир даражасига етмаганидир. Унинг машҳур деб номланишининг боиси шуки, у аниқ ва тилларда достон бўлган. Унинг санади ёки асли борлигининг фарқи йўқ. У мустафиз, яъни тарқалган ҳадис ҳисобланади. Бу икки қисм ҳадис аҳли орасида ҳам, одамлар оммаси орасида ҳам машҳур. Биринчиси Анаснинг ҳадиси каби: «Пайғамбар с.а.в. Раъл ва Заквон қабилаларини бир ой дуоибад қилиб қунут дуосини ўқидилар». Иккинчиси эса: «Муслим бошқа мусулмонлар унинг тилидан ва қўлидан саломат бўлган киши», деган ҳадис. Одамлар орасида машҳур бўлган ҳамма ҳадис ҳам саҳиҳ ҳисобланмайди. Одамлар орасида шундай ҳадислар борки, уларнинг асоси йўқ. Улар жуда кўп: «Қурбонликларингиз рўза кунларингиз», деган ҳадиснинг мутлақо асли йўқ. Яна оҳод хабар ғариб, азиз ёки машҳур бўладими, қатъий назар санадининг ниҳояси мавжуд. Санад Расулуллоҳ с.а.в.га ё саҳобаларга ёки тобеинга бориб тугайди, у санаднинг бориб тугаши жиҳатидан уч хил бўлади:
1) Марфуъ: Марфуъ ҳадис Пайғамбар с.а.в.га хусусан сўзда, амалда, сукутда ва сифатда нисбат берилган ҳадисдир. Бу нисбатни саҳоба берганми, тобеин ёки бошқами фарқи йўқ. Масалан, саҳобанинг биз Расулуллоҳ с.а.в.нинг ҳаёт пайтларида шундай амал қилар эдик, ёки шундай гап айтган эдик, у киши орамизда ёки ёнимизда бор эдилар, ёки Расулуллоҳ с.а.в.нинг ҳаёт даврларида шундай дейишган ёки шундай қилишгани каби; яна шунга ўхшаш саҳобийнинг биз фалон ишга буюрилдик ёки фалон ишдан қайтарилдик ёки фалон амал Суннат ҳисобланади деган сўзи каби. Яна саҳобийнинг биз фалон ишни айтардик ёки қилардик деб, уни Расулуллоҳ с.а.в.га нисбат бермаган бўлса ҳам у сукутга далолат қилган ҳисобланади. Шунингдек, Муғира ибн Шуъбанинг ушбу сўзи ҳам марфуъ ҳадис ҳисобланади: «Улар Расулуллоҳ с.а.в.нинг эшигини тирноқлари билан тақиллатар эдилар», Анаснинг «Билол азонни жуфт такбирни тоқ айтишга буюрилди», деган ҳадислари каби. Шунингдек, марфуънинг ҳукмида саҳобийнинг оятнинг нозил бўлиш сабаби ҳақидаги тафсири ҳам. Аммо, бундан ташқари саҳобаларнинг
222-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260